Манай Трушенко захирал
Сургуулийн анхны захирлаар Туухийн шинжлэх ухааны доктор, профессор Николай Владимирович Трушенко ажиллаж байлаа.
Трушенко багш 1923 онд терсен, Горькийн усын багшийн их сургууль тегссен, туухч хун байв. Терелх сургуульдаа багшаар улдэж, толгойлж байгаад Мужийнхаа намын хорооны шинжлэх ухаан, боловсролын хэлтсийн эрхлегчеэр ажиллаж байсан. Горькийн Багшийн их сургуулийн коммунист намын туухийн тэнхмийн эрхлегээр ажиллаж байхад нь
Комсомолын Тев Хороо урьж, манай сургуулийн захирлаар томилсон юм билээ.
Иргэний дайнд оролцож, Берлиныг эзэлж авахад оролцсон, хоёр ч удаа хунд
шархдаж байсан ахмад дайчин. Хамгийн товч угээр хэлэхэд маш сайхан хун байлаа.
Ондер, цэх нуруутай, ямагт дотно сайхан инээмсэглож явдаг, 1960 онд туухийн
ухааны дэд докторын, 1968 онд шинжлох ухааны докторын зэрэг хамгаалсан,
профессор цолтой, Оросын Холбооны Улсын шинжлэх ухааны гавьяат зутгелтэн
хун. Намаас залуучуудын байгууллагыг удирдах, залуучуудын нийгмийн асуудлаар тереес баримтлах бодлого, олон улсын залуучуудын хеделгеен зэрэг ерген хуреетой
асуудлаар судалгааны ажил хийж, олон арван ном, товхимол турвисан эрдэмтэн,
нертей нийтлэлч, Лениний Комсомолын туухээр мергешни, зарим бутээл нь
сургуульд ундсэн сурах бичгийн тувшинд ашиглагддаг байсан зэрэг нь залуучуудын
дээд сургуулийн анхны захирлын шалгуурт нийцех ундеслел болсон юм билээ.
Тухайн цагийн хэмжуурээр бараг терийн шагналын дараа эрэмблэгддэг байсан
Лениний комсомолын анхны шагналтан. Шагналын тэмдгээ едер тутам шахуу зууно.
Залучуудын байгууллагын дээд боловсролтой, мэргешсэн удирдах ажилтан бэлтгэх
сургалтын хетелберийг анх туух, нийгмийн ухааны багшийн мэргэжлийн хетелберт
тулгуурлан боловсруулсан юм билээ. Философи, шинжлэх ухааны коммунизмын
онолд тулгуурлан боловсруулах санал яригдаж байсан боловч хуухэд, залуучуудын
байгууллагын ажилтан юуны емне багш, сэтгэл судлаач байх нь олон давуу талтай
гэж узжээ. Комсомолын Тев Хорооны нэгдугээр нарийн бичгийн даргаар 1968-1977
онд ажиллаж байсан Евгений Михайлович Тяжельников гуай Челябинскийн усын багшийн дээд сургуулийн захирал байсан профессор хун. Хоёр гол хун багшийн дээд сургуульд ажиллаж байсан, сургалтын технологи маш сайн мэддэг байсан нь Комсомолын дээд сургуулийг эхнээс нь багшийн их, дээд сургуулийн загвараар хегжуулэхэд шууд нелоелжоэ.
Николай Владимирович сургуулийн нээлтийн ёслол, эх орны дайны ялалтын
баяраар энгор дуурэн одон, медалиа зууж, манай сургуулийн цэрэг-эх оронч
хумуужлийн тэнхмийн эрхлег ЗХУ-ын баатар, хурандаа В.А.Наржимский, тэнхмийн
эрхлегч, домогт туршин нисэг, 3ХУ-ын баатар Г.К. Мосолов, дэслэг генерал
И.И.Лисов, хошууч генерал А.М.Жало нартайгаа гар гараасаа барилцан мэндчилж
явааг нь харахаар унэхээр бахархахгуй байхын аргагуй. Зевлелтийн оюутнууд цэрэг,
батлан хамгаалах сэдвээр немелт хичаел уздег, хозри сургуульд оролцож, шухрээр
буудаг байсан нь тэд офицер болж тегсдег, олон хун цэрэг, аулаас хамгаалах,
цагдаагийн комсомолын байгууллагуудад томилогддог байсантай холбоотой. Тэр
уед Николай Владимирович бараг ЗХУ-ын баатартай дуйцэхуйц хэмжээний одон, Школа моя, душа моя
медальтай байсан. Манай сургуульд эх орны дайнд оролцож байсан 50 гаруй хун ажиплаж байсан бегеед ялалтын баяраар ахмад дайчдад баяр хургах, залучуудыг
тэдний улгэр дуриаллаар хумуужуулох, уе уеийнхний хооронд нехерсег харилцаа
тогтоохыг эрхамледа байлаа. Захирал ялалтын баярт онцгой ач холбогдол егдег
хун байсан. Берлин хуртэл тулалдаж явснаа ярих дуртай. «Эх орныхоо телее гэдэг
уг хучтей байлгуй ахав. Гахдаэ Сталины телее гахдер бур илуу хучтай, нелестай
байсан. Нудэнд харагдаж, тамхины нь утаа унортех шиг болдогсон. Энэ ялалтад
онцгой гавьяатай олон хун бий. Гэхдээ Сталин, Жуков хоёрыг туух мартаж болохгуй.
Танай улс Жуков жанжинд маш том хундатгал узуулж, хешее босгож, гэр музейг нь
байгуулсныг узээд би дайны бух уеийн туршид тулалдсан ахмад дайчин хуний хувьд
сетгол зурхний угаас бахархсан» гэж нэг удаа ярьж билээ. Тэр уеийн иханх социалист
оронд залуучуудын деэд сургуультай, эдгээр сургуулиуд манай сургуулийг тойрон
ногдеж, харилцан арга туршлагаа солилцон ажилладаг байсан учир захирал эдгээр
орнуудад болон тэр уеийн капиталист ертенцийн олон оронд айлчилж, зочилсон
хун байв. Гэхдээ Монгол Улс, Кубад айлчилснаа дахин дахин дурсан ярьдагсан.
«МХЗЭ манай сургуульд онцгой хундэтгэлтей ханддагт би их баяртай байдаг. Энэ
уламжлал бур Комсомолын тев сургуулийн уеэс тогтсон. Нэг сонин тохиолдол ярьж
егье. Комсомолын Тев Хорооны нарийн бичгийн дарга толгойлсон том телеелегчид
танай улсад айлчилжээ. Энэ айлчлалын бурэлдэхуунд Комсомолын тев сургуулийн
захирал оролусон юм билоэ. Телеелегдед белог ег. Телеелегдийн тэргуунд
ширэн хавтас, харин захиралд савхин цамц бэлэглежээ. Их вер хандсан байгаа биз.
Манай тев хорооны залучууд уунийг одоо хуртел нехерсегеер дурсан ярилцдаг
гэж захирал ног удаа ярьж билоэ. Гэтол олон жилийн дараа энэ тухай ингэж бичжээ.
…Большинство руководителей аймачных комитетов МНРП и Ревсомола возглавляли выпускники ЦКШ при ЦК ВЛКСМ . При этом монгольские выпускники исключительно высоко ценили роль и значение ЦКШ для их служебного роста. Иногда дело доходило до курьёзов. Так, например, директор ЦКШ Погудин Виктор Фёдорович,предшественник Николая Владимировича Трущенко рассказывал однажды, как он в составе делегации ЦК ВЛКСМ которую возглавляла секретарь ЦК ВЛКСМ был в Монголии, как их там отлично принимали.
Однако, можно сказать, на нашу беду всё основное внимание при встречах и приёмах уделялось именно директору ЦКШ, и хозяева совсем вгоняли его в конфуз, когда в качестве подарка вручали ему кожаный пиджак, а рукодительнице организации портмоне. Другими словами, самый уважаемый большой «дарга» оказывался директор ЦКШ. Это ли свидетельство исключительного авторитета нашей школы как кузницы руководящих кадров.
В.Г.Ентяков — Декан факультета общественных наук ВКШ, кандидат исторических наук «По одежде встречают, по уму
провожают»
В книге: Ректор из поколения победы. Москва, 2013 г. Стр. 143
Захирал сургуулийнхаа ундсэн ангийн оюутнуудыг бараг бугдийг нь нэрээр
нь дуудаж мэндчилдэг, гадаад, дотоодод зочлох, аялах дуртай, зарчимч ендер
шаардлагатай, хатуудаа хатуу гээд олон содон сайхан дурьдатгалыг егуулж болно.
Николай Владимирович манайханд маш дотно ханддаг байсан. Ардын хувьсгалын ойн медальтай, «МХЗЭ-ийн тэргууний ажилтан» тэмдгээ иход эрхамлен
баруун энгерийнхээ хамгийн эхонд зуудеск. Сургуулийн шино жилийн баяраар
сереесее дутуугуй ендер, эрхемса хатагтай, горгий Екатерина Ивановнагийн хамт
спортын ужим том танхимыг бутэн нэг тойрч мэндчилдэгсэн. Эно нь жил бурийн
шинэ жилийн баярын хамгийн оргил сайхан уе байлаа.
Н.В. Трушенко ВКШ-гийн ректороор ажилласан 17 жилийн хугацаандаа 1200
ортой оюутны «Г», «Д» хоёр байр, хичээлийн шино корпус, багш, ажитнууддаа
зориулж 98 айлын 14 давхар гурван сууц гээд маш олон барилга Школа моя, душа мой
бариулж, сургуулиа кампусын халбэрээр улгар жишее тохижуулж, материаллаг
баазыг нь бехжуулсон онцгой гавьяатай. Эна уед 10 жилийн хугацаанд ВКШ-г
бэхжуулех асуудлаар Комсомолын Тев Хороо 500 тогтоол шийдвар гаргаж байсан
од бодо к тма и скарал тавьж байсан нь тодорхой. Эно бух шийдварийг
захирал биечлен хеецелдеж гаргуулсан юм билээ. Манай сургуулийн захирал
Комсомолын Тев Хорооны товчооны орлог гишуун байсан учир дзэд удирдлагатай
маш ойр дотно харьцаатай байсан. Комсомолын Тев Хороо дээд сургуулийнхаа
багш нарт зориулан Москва хотод 50 сууц олгуулсан нь газар газраас том эрдэмтан
Garu Hapblr ypbx axunnyynax Gonomxur 6ypayncaH HOM 1533. Mana venหมx+หท
хамгийн хайртай багш, туухийн шинжлэх ухааны доктор, профессор А.С.Трайнин
Ставрополиос, профессор, доктор М.И.Шилобод Орлаас, эдийн засгийн шинжлах
ухааны доктор, профессор А.В.Моисеев Свердловскоос, философийн шинжлэх ухааны доктор, профессор В.Н.Лавриненко Красноярскаас, бидний орос хэлний багш, хэл шинжлэлийн шинжлех ухааны доктор, профессор Т.А.Хмелевская
Дон дахь Ростовоос гохчлон газар газраас цуглан нэгэн эрдмийн хамт олныг
бурдуулжээ. «Москвад урилгаар ирж ажиллаад шууд орон сууцтай болох боломж
тэр бур олддоггуй юм» гэж Тамара Александровна багш ярьж байсан гээд бодохоор
том гурэн улс годег манайх шиг цеехен хун амтай улсаас хамаагуй еер байдаг юм
билээ.
Би захиралтай олон удаа уулзсан. Биднийг ойр дотно болоход хамгийн их
нолеелсен хун бол тухайн уед МХЗЭ-ийн Тев Хорооны хоёрдугаар нарийн бичгийн
даргаар ажиллаж байсан Даваагийн Цолмон гуай. Д.Цолмон дарга захирлын
аспирант байв. Эрдем шинжилгений ажлын томилолтоор ирахээрээ сургуулийн
зочид буудалд байрлана. Бид даргын ойр зуурын ажилд туслан орж гарна. Эрдэм
шинжилгээ, судалгааны ажил гэдэг хичноэн нягт нямбай, чимхлуур ажил болохыг
би л лав эна уед бага сага гадарладаг болсон.
Хожим аспирантурт суралцаж байхдаа насан туршийн минь дотно нехор, Ховд аймгийн Эрдэнэбурэн сумын уугуул Т.Батменхийн хамт Нийгмийн ухааны
академийн Юго-Запад дахь хичээлийн байранд очиж, захиралтай ереенд нь
уулзаж, очуухэн белаг дурсгал гардуулсан. Т.Батменх багшийн аспирант байв.
Учиргуй их баярлаж, миний егсен идээний дээжийг задалж, оройжин ярилцсан.
Тэр уед манай сургуулийн тегсег, сэтгуули, эдугэ цагийн тер, нигмийн зутгалтен
Гэндэнгийн Тертогтох Нигмийн ухааны академийн аспирантурт суралцаж, багшийн
удирдлагаар диссертациа бичиж байв. Г.Тертогтохын «Унэн» сонинд нийтлуулсэн
«Туршлагын сургамж» гэдэг егуулел багшид их таалагдсан байв. Намын тев хэвлэлд
2-3 ийм егуулел бивал хамгаалахад их нэмэр болохыг бид хоёрт зевлесен. Харин
серчлен байгуулалтын тухайд тийм ч еедрег сэтгэгдэлтей байгаагуй. «Яг ямар онол,
сургаалд тулгуурлаж байгаа, цаашид хорхехийг бид хуртел ойлгохгуй байна. За яах
вэ, харж л байя» гэж их сухан хэлсэн.
Биднийг 1976 онд анх очиход уламжлал ёсоор Захирал хулээн авч танилцсан.
Манай декан Тамара Ивановна Карпова «Вандангийн Алзахгуй» гэж намайг танилцуулахад Николай Владимирович миний нэрийг хэлэх гэж хэд дахин оролдсон
боловч оросоор хэлэход нег л евгуй санагдсан бололтой «Пусть Ая будет» гэснээр
одоо хуртел ойр дотны олон нехед маань намайг Аяа гэж дууддаг. Унэн хэрэгтээ
захирлын маань надад хайрласан богино, бас орос хуний сэтгел шингесон нер.
Захирал тэр зун манай усад МХЗЭ-ийн Тев Хорооны урилгаар айлчилсан, манай
орны тухай маш ендер сэтгэгделтей байсан юм билоэ.
«17 настайдаа сайн дураараа фронт явж, 1941-1945 оны шуурган галыг туулж,
Берлин хуртэл тулалдсан. 22 настайдаа тахир дутуугийн 1-р группэд орсон боловч, бухнийг даван туулах, сурч боловсрохыг эрхэм болгосны ачаар 22 жилийн дараа
гэхэд шинжлех ухааны доктор, профессор болж зорьсондоо хурсэн. Чи бол бие,
сэтгэлдеэ дайны шархгуй, эруул чийрэг залуу анх ирсэн. Сургуулиа тегсехед чинь
аспирантурт шууд улдезе гохо чи дарга болохоор нутаг явсан. Терелх сургуульдаа
дахин ирсэнд баяр хургэе. Та хоёрт гэж ярихад, Коммунист Намын Тев Хорооны Школа моя, душа тил
даргода эне сургууль том сурга ль ом. Харин шинжлах уханд шимтаж байга жун
цевхен, хозээ хаана ямар дарга болохо хоног тоолон хулосан хумус олон хук
юм. Ихэнх нь ендер албан тушаал хашиж байсан болохоор аргагуй биз. Миний ажих хенген, санаа зовох зуйл бага, Академийн профессор годог тийм ч муу ажил алба биш. Гэхдээ би ВКШ-даа их дасчээ. Нэг хотод, ойрхон амьдари байгаа мертлее их
санах юм» гаж яриад еерийнхее аспирант Т.Батменх бид хоёрт хэд хэдан номоо
дурсгасан. Орой нь бид гурав метрогоор явж багшийг гарт нь хургаж егсенсен.
Яагаад терех сургуулийнхаа захирлын албан тушаалаас халагдсан, одоогийн
захирал хэн болох хийгоэд ямар харилцаатай байгаагаа хуртэл ярьж, манай олон
хумуусийг асууж байв.
«Ильинский их сайн хун, жинхэнэ хун. Манай сургуулийг дээд сургууль болгон зохион байгуулах ажлыг Игорь гардаж гуйцэтгэсон юм. Тэр уед би туунд орлоги
захирлаар ажиллах санал тавьж байсан боловч татгалзсан. Сурч боловорох,
эрдмийн зорэг хамгаалах хэрэгтей гож узсон юм билеэ. Би туунийг олон жил эрдем
шинжилгоэний тевд ажиллуулж, шинжлех ухааны доктор хамгаалуулж, бух талаар
бэлтгэж байсан боловч санаснаар болоогуй. Уг нь би Игорь Ильинскийд ажлаа
хулээлгэн егех ёстой байсан юм» гэж дахин дахин хэлж, туухч, судлаач байхын чухлыг
эрхэмлэн захиж, болж огвел албан тушаалаас хол хендий байхыг зевлесен нь их
учир утгатай уг, сургаал байжээ. Багш минь «Байшин бариулах, ном бичих, мод тарих гурав л хамгийн чухал» госэнсэн. Багш 1994 оноос менеех Ильинский профессорын санаачлагаар ур хууха шин санадаг байсан ВКШ-даа зевлех профессороор
ажиллаж байгаад 1997 онд 74 насандаа таалал тегссен. Дайны уеийн хунд шарх нь олон жилийн дараа сэдэрсэн юм билээ. Манай сургууль анхны захирлынхаа гэгз9н
дурсгалыг хундоттэж, оерийн нь удирдаж бариулсан хичзалийн байрны хананд *В
этом здании работал первый ректор Высшей комсомольской школы при ик впксм, доктор исторических наук, профессор, лаурет премии Лосин укого Комсомола Николай Владими наук Трущенко с 1968 по 1935 г го снколай
дурсталын самбар байрлук. Тего сургууль доэро очихоороо Николай
1 5 Владимировичийн дурсгалын самбарт цецег ергеж хундетгал илерхийлдег сайхан
заншил тогтжээ. Бас хичээлийн хоёрдугаар байрны дервен давхарын 250 суудалтай
лекцийн танхимыг захирлын нэрэмжит болгосон. Энэ танхимд Комсомолын дод
сургуулийн анхны лекцийг Николай Владимирович уншсан туухтэй. Хумуунлогийн
их сургууль шилдэг оюутанд захирлын нэрэмжит «Надежда университета» тэтголег
олгодог. Он жилуудийг туулан, зуун дамжин уе уеийн шавь нартаа дурсагдаж явах
менхийн гавьяатай цеехен хуний нэг нь яах аргагуй Н.В. Трущенко багш минь мен.
Вандангийн Алзахгуй, доктор исторических наук, профессор, выпускник ВКШ 1981 года (Монголия).»СУРГУУЛЬ МИНЬ, СЭТГАЛ МИНЬ ШКОЛА МОЯ, ДУША МОЯ» (редакция и орфография сохранена в оригинале)
